آیا می دانید این لغت از کجا آمده و با خودش چه به همراه می آورد؟

120 سال پیش، وقتی دکتر جان پمبرتون در آزمایشگاه کوچکش در آتلانتا با ترکیب چند ماده، معجون جدیدی را اختراع کرد و آن را به نام کوکاکولا به دنیا معرفی نمود، هیچ گاه فکر نمی کرد که این نوشیدنی و انواع مشابه آن روزی چنان مرزهای دنیا را  درنوردد که در هر گوشه ای از جهان ، جزء ثابتی از سفره غذا باشد.

با گذشت بیش از یک قرن از مصرف کولاها و مشخص شدن بسیاری از آثار سوء مصرف مداوم نوشابه ها، هنوز هم انواع کولاها پرطرفدارترین نوشیدنی در سراسر دنیا به شمار می روند و کنار گذاشتن آنها از وعده های غذایی به نظر غیر ممکن می رسد. این در حالی است که با ورود و عرضه انواع نوشابه های رژیمی و بدون قند، معدود افرادی هم که از ترس جانشان از خیر مصرف نوشابه گذشته بودند، دوباره به سمت این نوشیدنی جادویی جذب شده اند.

مصمئنا" شما هم در اینکه مصرف انواع کولاها عوارض سوئی بر بدن دارد، شکی ندارید ولی اغلب، این طعم مطبوع نوشابه است که بر ترس از بروز عوارض غلبه می کند. این مطلب هم قصد ندارد شما را به طور کلی از چنین لذاتی (! ) محروم کند، ولی اگر شما جزو افرادی هستید که به طور مداوم نوشابه مصرف می کنید، بد نیست با چند تحقیق کاملا" علمی در مورد مصرف مداوم و طولانی مدت نوشابه آشنا شوید " دکترمحمدعلی شهاب الدین "

کولا در اصطلاح به گروهی از نوشابه های گازدار فاقد الکل گفته می شود که اغلب دارای دی اکسید کربن ( گازکربنیک ) ، کارامل ، کافئین، شکر و .... هستند. واژه " کولا " از نام گیاه کولا گرفته شده است. دانه این گیاه که در غرب آفریقا می روید ، در نوشابه های اولیه به عنوان منبع کافئین به کار می رفت.

اولین نوشیدنی با طعم کولا در سال 1881 ساخته شد ولی واژه کولا به دنبال اختراع کوکاکولا در 8 می 1886 توسط دکتر جانز پمبرتون وارد لغات روزمره شد. کوکاکولا در اولین سال تولید روزانه تنها 9 بطری نوشابه می فروخت ولی به تدریج گسترش پیدا کرد تا اینکه در سال 1895 اولین کارخانه کوکاکولا در دالاس واقع در تگزاس آمریکا به بهره برداری رسید. از آن پس، انواع دیگر کولا مانند پپسی کولا و.... تولید و وارد بازار مصرف شدند.

در ساخت نوشابه از مواد مختلفی استفاده می شود که خوردن آنها به صورت جداگانه کمی وحشتناک به نظر می رسد! از جمله مهمترین مواد تشکیل دهنده نوشابه به موارد زیر می توان اشاره کرد:

دی اکسید کربن + اسید+ شکر

- دی اکسید کربن : احتمالا" نام آب گازدار را روی بطری های نوشابه دیده اید. این گازی که از آن نام برده می شود، اغلب دی اکسید کربن ( همان گاز کربنیک خودمان ) است که با فشار وارد بطری می شود و وقتی در بطری را باز می کنید ، فشار برداشته می شود و به صورت حباب خارج می شود.

- شکر : اغلب نوشابه ها به کمک شکر یا شیره ذرت شیرین می شوند ولی استفاده از شیرین کننده های مصنوعی از زمان جنگ جهانی دوم آغاز شد. اولین دسته از این شیرین کننده ها ساخارین بود که بعدها در سال 1970 بعد از اینکه اثبات شد، سرطان زا است، مصرف آن ممنوع شد و آسپارتام و .... جای آن را گرفت. البته بحث و بررسی در مورد فواید و خطرات شیرین کننده های مصنوعی همچنان ادامه دارد.

- اسید: معروفترین اسیدهای به کار رفته در نوشابه اسید سیتریک و اسیدفسفریک هستند. مزه تیزی که به دنبال نوشیدن کولا احساس می کنید، ناشی از همین اسیدها است.

- کافئین: این ماده که در بسیاری از نوشابه ها وجود دارد، به عنوان یک عامل محرک روی قلب و سیستم اعصاب مرکزی اثر می گذارد و باعث افزایش تمرکز و هوشیاری می شود. کافئین به طور موقت فشار

 خون را بالا می برد ولی در مورد اثرات دراز مدت آن روی فشار  خون هنوز یافته قابل استنادی وجود ندارد. اضطراب ، احساس ناراحتی در شکم، اختلال خواب و... از سایر عوارض کافئین هستند. از دیگر عوارض مهم کافئین ایجاد وابستگی است. بطوری که بیش از 50 درصد کسانی که بطور مرتب کافئین مصرف می کنند، در صورت عدم مصرف آن دچار سردرد می شوند. سایر عوارضی که در اثر محرومیت از کافئین ناشی می شوند عبارتند از: احساس خستگی ، کاهش انرژی، کاهش تمرکز و هوشیاری، تغییرات خلق و ... با توجه به موارد فوق، پزشکان اصرار دارند که افراد دچار پرفشاری خون، خانم های باردار و کودکان تا حد امکان مصرف کافئین را کاهش دهند. به هر حال ، کافئین خود مقوله مفصلی است که باید جداگانه به آن پرداخته شود.

- در کنار این مواد اصلی، از مواد رنگی مانند رنگ کارامل ، طعم دهنده ها و نیز نگه دارنده ها هم در تولید نوشابه استفاده می شود. البته بگذریم از اینکه بعضی از انواع نوشابه ها حاوی مواد غیر مجاز سرطان زایی نظیر بنزین هستند که چون وجود این مواد غیر مجاز است ، حتما" مسئولین امر به آن توجه کافی دارند.

بهتر است این را هم بدانید که نوشابه ها دارای مقادیر جزئی و یا فاقد ویتامین ها، مواد معدنی ، فیبر، پروتئین و سایر مواد مغذی ضروری هستند.

فشارتان را بالا می برد:

بسیاری از نوشابه ها دارای مقادیر قابل توجهی کافئین در ترکیبات خود هستند ( بطور متوسط 43 تا 65 میلی گرم در یک فنجان ) و همین مسئله بدگمانی ها در باره اثرات مصرف نوشابه بر ایجاد پرفشاری خون را افزایش داده است. زیرا از مدتها پیش معلوم شده بود که یک فنجان قهوه که البته بیشتر از مقدار مشابه کولا، دارای کافئین است، بطور موقت فشار خون را بالا می برد ولی اینکه مصرف مرتب نوشیدنی های حاوی کافئین باعث افزایش مزمن و دائمی فشار خون می شود مورد سئوال بود. برای پاسخ به این پرسش تحقیقات متعددی انجام شد که یکی از جالب ترین آنها در شماره نوامبر 2005 نشریه معتبر انجمن پزشکی آمریکا ( Jama) به چاپ رسید. در این پژوهش، محققان دانشگاه هاروارد، ارتباط بین رژیم غذایی 155 هزار خانم را با ابتلای آنها به پرفشاری خون طی یک دوره 12 ساله بررسی کردند. نتیجه بدست آمده بسیار جالب بود. آنها دریافتند که مصرف مرتب قهوه تاثیری بر ایجاد پرفشاری خون ندارد ولی مصرف چای ( که دارای 15 تا 75 میلی گرم کافئین در یک فنجان است ) به مقدار اندکی، فشار خون را افزایش می دهد. اما نکته جالب مربوط به کولا بود. آنها متوجه شدند در خانم هایی که روزانه یک بطری یا بیشتر کولا مصرف می کردند، خطر ابتلاء به پرفشاری خون بین 16 تا 44 درصد افزایش داشت و البته در این میان فرقی بین نوشابه های معمولی و نوشابه های رژیمی دیده نشد. با توجه به این تفاصیل انگشت اتهام از کافئین به سمت دیگری گرفته شد. دانشمندان حدس می زنند که احتمالا" ترکیبات دیگری ( از جمله رنگ های کارامل ) که طی فرآیند تولید نوشابه دخالت دارند، در ایجاد پرفشاری خون نقش دارند.

استخوانها را پوک می کند :

تحقیقات اخیر ثابت می کند که مصرف کولا خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می دهد. بر پایه تحقیقاتی که نتیجه آن در شماره اکتبر 2006 نشریه انجمن تغذیه بالینی آمریکا به چاپ رسیده است، بین میزان مصرف نوشابه و کاهش تراکم استخوان ( یعنی همان پوکی استخوان ) ارتباط مستقیمی وجود دارد.

در این پژوهش، محققان تراکم استخوان های لگن و ستون فقرات 2500 خانم مورد ارزیابی قرار دادند و متوجه شدند که صرفنظر از مسائلی همچون سن، یائسگی ، میزان مصرف کلسیم و ویتامین D، مصرف سیگار و ... مصرف کولا به تنهایی تراکم استخوان در خانم ها را 4 درصد کاهش می دهد. در این مطالعه هم تفاوتی بین نوشابه های رژیمی و غیر رژیمی دیده نشد ولی معلوم شد نوشابه های فاقد کافئین، خطر کمتری دارند.

با توجه به این یافته ها دانشمندان دو عامل را در ایجاد پوکی استخوان در مصرف کنندگان نوشابه دخیل می دانند: یکی کافئین و دیگری اسید فسفریک. به گفته دانشمندان ، کافئین باعث تداخل در جذب کلسیم (یا فسفات ) می شود  که می توانید نام آن را روی بسیاری از بطری های نوشابه ببینید، وقتی وارد بدن می شود باعث خروج کلسیم از استخوان و در نتیجه پوکی استخوان می شود.

البته یک خبر خوب هم برای آقایان وجود دارد و آن اینکه در این مطالعه، رابطه ای بین مصرف کولا و پوکی استخوان در آقایان دیده نشد! بنابراین بطور خاص به خانم ها توصیه می کنیم در مصرف نوشابه  یک تجدید نظری بکنند!

بی دندان می شوید :

اکثریت قریب به اتفاق نوشابه ها دارای مقادیر فراوانی کربوهیدرات ( همانند قند  خودمان ! ) و اسید ( بویژه اسید فسفریک ) هستند که هر دو از دشمنان شناخته شده دندان ها به شمار می روند.

اسید، به دو راه می تواند باعث تخریب مینای دندان شود. یکی اینکه بطور مستقیم خورده شود ( مثلا" به همراه نوشابه ) و دیگری اینکه توسط باکتری های موجود در دهان که اسید تولید می کنند، ایجاد شود و دندان را از بین ببرد. این باکتری ها با مصرف قند و اثراتی که روی آن می گذارند باعث ایجاد اسید می شوند. حالا خودتات تصور کنید یک نوشابه مملو از اسید و قند چه ترکیب فوق العاده ای برای تخریب دندان ها می تواند باشد. البته توجه داشته باشید که نوشابه های فاقد قند یا رژیمی هم برای تخریب دندان به اندازه کافی قند دارند و البته اسید آنها هم که سرجایش است!

برای بررسی تاثیر مصرف نوشابه بر پوسیدگی دندان، پژوهشگران دانشگاه آیوا آمریکا در یک مطالعه جالب، 5 بطری از انواع مختلف نوشابه را در نظر گرفتند و در هر بطری 4 دندان را به مدت 25 ساعت قرار دادند. این پژوهش که نتایج آن در کنگره سالانه انجمن پژوهشگران دندان آمریکا ارائه شد، نشان داد که قراردادن دندان به مدت 25 ساعت در یک بطری کوکاکولا باعث می شود مینای دندان تا عمق 92 میکرومتر ( یعنی 92 هزارم متر) و در کوکاکولای رژیمی تا  61 میکرومتر آسیب  ایجاد کند. البته این پژوهش اعتراض شرکت های نوشابه سازی را به دنبال داشته که معتقدند نوشیدن نوشابه با قراردادن دندان در نوشابه خیلی فرق دارد !

به هر حال با توجه به اینکه کمتر کسی حاضر است برای حفظ دندان هایش از مصرف نوشابه صرفنظر کند، دندانپزشکان به این توصیه ها قناعت کرده اند: برای کاهش تاثیر مصرف نوشابه روی دندان ها، نوشابه را همراه با غذا میل کنید، ترجیحا" از نی استفاده کنید، نوشابه را در دهانتان نگه ندارید و لااقل شب ها از خیر مصرف نوشابه بگذرید، در ضمن بهتر است بدانید که مصرف نوشابه برای دندان های کودکان آثار سوء بسیار بیشتری دارد و اگر کودک شما به خوردن نوشابه عادت کرده ، تنها و تنها خود شما مقصر هستید که این عادت را در او ایجاد کرده اید.

قندتان بالا می رود :

تقریبا" تمام نوشابه ها حاوی مقادیر قابل توجهی شکر هستند که خطرات زیادی برای افراد دیابتی دارد. بنابراین اگر شما به مرض قند مبتلا هستید، توصیه می کنیم حتما" از نوشابه های فاقد قند یا دارای شیرین کننده های مصنوعی مطمئن استفاده  کنید. هر چند اگر بتوانید بطور کلی از خیر مصرف نوشابه بگذرید خیلی بهتر است.

گذشته از خطری که نوشابه برای دیابتی ها دارد، مطالعات مختلفی هم در مورد تاثیر مصرف نوشابه در ایجاد دیابت انجام شده است. از جمله این مطالعات ، پژوهشی است که نتایج آن در سال 2004 منتشر شد. این مطالعه که روی 50 هزار زن انجام شد، نشان داد که مصرف روزانه یک بطری یا بیشتر نوشابه ، خطر ابتلاء به دیابت را در مقایسه با کسانی که کمتر از یک بطری در ماه نوشابه مصرف می کنند، 80% افزایش می دهد.

چاق می شوید :

هر بطری نوشابه به طور متوسط 20 قاشق چایخوری شکر دارد. مصرف این مقدار شکر باعث افزایش کالری دریافتی و در نتیجه ایجاد چاقی می شود . تحقیقات نشان داده است که مصرف 355 میلی لیتر نوشابه در روز خطر چاقی را در کودکان تا 60 درصد افزایش می دهد و حتما" شما هم   می دانید که افرادی که

 از کودکی چاق می شوند در آینده خیلی سخت تر می توانند خود را لاغر کنند. در ضمن بد نیست این را هم بدانید که مصرف بیش از حد نوشابه در کنار سایر تنقلات بی ارزش مانند چیپس و پفک باعث شده که نسل جدید ایرانیان درمقایسه با قبل، 4 سانتی متر کوتاهتر باشند! پس اگر به فکر آینده فرزند خود هستید، مراقب باشید که چه می خورد.

اندر فواید کولا :

از بدی های نوشابه که زیاد گفتیم، حالا کمی هم از خوبی هایش بشنوید:

1 ) در بسیاری از ایالت های آمریکا، گشت های پلیس همواره گالن های بزرگ کولا را به همراه دارند. اگر گفتید چرا؟ برای اینکه وقتی تصادف شد، به کمک کولا به راحتی می توان خون ها را از روی آسفالت شست!

2 ) تمیز کردن توالت! شما می توانید یک بطری نوشابه را روی چینی دستشویی خالی کنید و بعد از یک ساعت آن را بشویید. اسید سیتریک موجود در نوشابه، تمیزی را برای شما به ارمغان می آورد!

3 ) تمیز کردن رنگ سپر ماشین !

4 ) تمیز کردن رسوبات اطراف ترمینال های باطری اتومبیل !

5 ) برای شل کردن پیچ های زنگ زده می توانید کمی نوشابه روی آن بریزید و چند دقیقه صبر کنید! 

منبع : مقاله " دانسته هایی درباره نوشابه ها ی کولا " - روزنامه همشهری : سه شنبه 21 فروردین 1386 - شماره 4238 وسایت    www.isaarsci.ir